چاپ های خاص و ویژه طرفداران زیادی در دنیا ندارند و تنها در برخی موارد از آنها استفاده می گردد.
یکی از انواع این چاپ های خاص، که از جمله در چاپ کاتالوگ ، چاپ بروشور نیز مورد استفاده قرار می گیرد، چاپ دستی می باشد ، لذا کاملا روشن است که برای چاپ کاتالوگ ، چاپ بروشور ، چاپ پوستر به علت هزینه های بالا معمولا از چاپ افست استفاده می شود ، ولی چاپ های مدرن خود نیازمند روش هایی خلاقانه و فراتر از چاپ کاتالوگ با چاپ افست می باشد.
حال چاپ دستی به جمع متدهای ایجاد و گسترش آثار هنری به وسیله به کار بردن واسطه چاپ می باشد، که در آن عامل انسانی نقش بسیار زیادی را ایفا می نماید و بیشتر مراحل انجام آن همانند طراحی کاتالوگ ، مهیا کردن واسطه های چاپ کاتالوگ ، چاپ کاتالوگ و همینطور فرآیندهای بعدی آن به وسیله دست انجام می گیرد.
چاپ دستی روش بصری نامتعارفی است که از آن روش هنرمندان که قصد کارهای چاپی را دارند، یا نقاشان و طراحان گرافیک مانند شرکت طراحان برتر که معمولا کارهای چاپی از قبیل چاپ کاتالوگ و همچنین چاپ بروشور و چاپ پوستر را انجام می دهند جهت تکثیر آثار خود در تعداد محدود می پردازند، در چاپ دستی معمولا کارفرما وجود ندارد و می توان این طور بیان کرد که کار انجام شده، خود یک محصول قابل استفاده تلقی می گردد و می توان در آن به دنبال تمام خواسته هایی بود که از یک چاپ انتظار داریم . با این تمایز که در آثار هنری، هر اثر تنها به یک نسخه ختم می گردد ولی در چاپ دستی این امکان وجود دارد که چاپ به تعداد بیشتری نیز برسد.
چاپ دستی در سال های اخیر علاوه بر این موضوع که در راستای ایجاد آثار هنرمندان و نقاشان و طراحان گرافیک همانند طراحان برتر جهت کارهای چاپ کاتالوگ خاص ، چاپ بروشور خاص ، چاپ بسته بندی خاص قرار گرفته ، خود به عنوان یک رشته ی مستقل نیز مطرح می گردیده و به آرامی روش های ویژه ای برای آن ایجاد شده است.
روش های چاپ دستی نیز تشابه زیادی با چاپ صنعتی مانند چاپ کاتالوگ دارد و بر اساس خصوصیات چاپ ها شناخته و تقسیم بندی می گردد و شامل روش های بیان شده در بالا می باشد ، لوح ، کلیشه چاپ ، باسمه و قالب ها و شابلون اسم هایی جهت شناخت واسطه چاپ هستند.
از انواع روش های چاپ دستی قدیمی می توان به چاپ کاتالوگ و چاپ روزنامه چاپخانه مستقل، چاپ قلمکار ، چاپ باتیک اشاره نمود . در این روش ها که هنرهای قدیمی چاپ دستی به شمار می روند بر روی پارچه استفاد می شوند ، که هم کاربرد روزمره دارد و هم کاربرد تزئینی . به نمونه هایی از چاپ های سنتی قلمکار و یا باتیک بر روی پارچه باتیک نیز چاپ دستی گفته می شود که روش آنها با چاپ کاتالوگ ، چاپ بروشور ، چاپ بسته بندی بسیار متفاوت می باشد و با چاپ خانه کنونی طراحان برتر فاصله زیادی دارد.
تقریبا چاپ دستی از زمان های دور مورد استفاده قرار می گرفته است . در آثار باقیمانده از دوره غارنشینی دو نوع چاپ به جا مانده ، که یکی از آن ها اثر دست و با گذاشتن دست بر دیوار غار و پاشش رنگ به اطراف آن ، نقش دست بر دیوارها بر جا مانده .
ایجاد شدن چاپ در سرزمین های حوزه شرق :
چاپ بر روی پارچه به شکل قالب های ساخته شده از چوب در ده های چهارم قبل از میلاد در کشورهای شرق مانند هند رواج داشته است ، زیرا در آن زمان هنوز چاپ کاتالوگ رواج نداشت . این روش از سده های دوم پیش از میلاد به کشورهای چین و ژاپن وارد شده و در اوایل سال های آغاز میلادی پارچه ها از هند به کشورهای دیگر صادر گردید. کشفیات باستانی نشان می دهد که پارچه های چاپ شده به کشور مصر وارد می شود ، در ایران نیز چاپ دستی بر روی پارچه در دوره ساسانی آغاز گردید ، که در چاپ پارچه های پشمی و ابریشمی به کار می رفته . اما ژاپنی ها در سده های اولیه میلادی مهمترین نقش را در پیدایش و پیشرفت چاپ داشتند. ژاپنی ها مرکب های چاپ مخصوص خود را بر روی محصولات ساخته شده از چوب گیاه خیزران بر روی پارچه های ابریشمی نوشته و نقاشی هایی را نیز می کشیدند . در مصر نیز این چنین بوده که با استفاده از برگ درخت های پاپیروس به عنوان کاغذ استفاده می شده. چاپ کاتالوگ سیر عجیبی را طی نموده تا با شرایط کنونی چاپ شود ، همچنین چاپ بروشور و …. نیز به همین شکل.
حال اختراع کاغذ در سال های صد و پنج میلادی نقش مهمی در راه ترویج فرهنگ کتابت بازی کرد. در اصل ژاپنی ها و چینی ها برای گسترش فرهنگ بودا این چاپ کتاب های کاغذی را انجام می دادند. روش های اولیه چاپ در کشور چین به دو دسته تقسیم می شوند، در روش اول با قرار دادن ورقه ی کاغذ نقش های حکاکی شده را بر روی کاغذ چاپ می کرده اند.
چاپ دستی در کشورهای اروپایی در قرن های ۱۶ میلادی در آلمان و همچنین دیگر کشورها چاپ دستی آغاز گردید. هنرمندان این قرن ها برلای خلق آثار خود از آثار چاپ های دستی هنرمندان دیگر تاثیر بسیاری گرفته اند و در مورد احیای حکاکی بر روی متریال های دیگر مانند چوپ فعالیت نموده اند . البته در اواخر قرن نوزدهم روش های صنعتی چاپ جایگزین چاپ های دستی گردیده و این فرآیند تنها در چاپ های کاربردی صورت پذیرفته و روش های سنتی و قدیمی از میان رفت و در میان هنرمندان رنگ خاصی به خود گرفته.
و اما چاپ دستی در ایران به چاپ قلمکار در اصفهان برمی گردد و همچنین اولین دستگاه چاپ سربی در شهرهای جنوبی وارد و اولین دستگاه چاپ نیز در شهرهای شرقی مانند آذربایجان و تبریز شروع به فعالیت نمود. اما اهمیت بسیار در شکل گیری چاپ های صنعتی از ذهن ما نباید دور شده و باید بدانیم چاپ کاتالوگ ، چاپ بروشور ، چاپ پوستر ، چاپ بسته بندی ، چاپ پوستر ، چاپ کارت ویزیت و …. از همین چاپ های سنتی نشات گرفته و بنابراین این نوع چاپ های قدیمی شکل چاپ های جدید را حاصل نمودند.
